Grammatik

Zaimki osobowe (mianownik)
ich ja wir my
du ty ihr wy
er/sie/es on/ona/ono sie/Sie oni/one/f.grzeczn.
W niektórych utartych, potocznych konstrukcjach zaimek es ulega ściągnięciu do postaci 's. Mach's gut. Mach es gut. Wie geht's? Wie geht es. Formy grzecznościowe Formy grzecznościowe tworzymy przy użyciu zaimka Sie, który zapiszemy zawsze wielką literą: Wie heißen Sie?Jak się pan(i) nazywa?; Jak się państwo nazywają? Wohnen Sie in Berlin?Mieszka pan(i) w Berlinie?; Mieszkają państwo w Berlinie? Was machen Sie, Frau Klein?Co pani robi, pani Klein? Warto zwrócić uwagę, że formy grzecznościowe zaimów osobowych brzmią tak samo jak formy 3. os. liczby mnogiej, o znaczeniu decyduje zatem pisownia i kontekst wypowiedzi. Wohnen Sie in Berlin?Mieszka pan(i) w Berlinie?; Mieszkają państwo w Berlinie? f. grzeczn. Wohnen sie in Berlin?Mieszkają w Berlinie? 3. os. lm. Dotyczy to także form pozostałych przypadków oraz zaimka dzierżawczego (ihr/Ihr). Zob. przykłady Zaimki osobowe – celownik i biernik w lekcji 6 i Wyrażanie przynależności w lekcji 7.
Czas teraźniejszy - das Präsens Niemiecki system czasów jest stosunkowo prosty w porównaniu do systemu angielskiego czy francuskiego. Na potrzeby podstawowej komunikacji wystarczy opanować czas teraźniejszy, dwa czasy przeszłe oraz czas przyszły. Należy pamiętać, że odmieniając czasownik, zawsze musimy poprzedzić go odpowiednim zaimkiem osobowym. Czas teraźniejszy - das Präsens - tworzymy, dodając do tematu czasownika odpowiednie końcówki osobowe. Żeby otrzymać temat, musimy odciąć od formy bezokolicznika końcowe -en. wohnen → wohn-; gehen → geh-; heißen → heiß-
osoba liczba pojedyncza liczba mnoga
1. -e -en
2. -st -t
3. -t -en
Powyższe końcówki wykorzystamy również przy tworzeniu form innych czasów.
wohnen
ich wohne mieszkam wir wohnen mieszkamy
du wohnst mieszkasz ihr wohnt mieszkacie
er/sie/es wohnt mieszka sie wohnen mieszkają
Zwróć uwagę, że 1. i 3. os. liczby mnogiej (w tym forma grzecznościowa) mają taką samą postać jak bezokolicznik. szczególne przypadki W wypadku czasowników o temacie zakończonym na -t/-d w 2. os. obu liczb oraz 3. os. lp. końcówka zostaje dodatkowo rozszerzona o samogłoskę -e-. Rozbijamy w ten sposób trudną do wymówienia zbitkę spółgłosek.
arbeiten
ich arbeite pracuję wir arbeiten pracujemy
du arbeitest pracujesz ihr arbeitet pracujecie
er/sie/es arbeitet pracuje sie arbeiten pracują
Czasowniki o temacie zakończonym na -z/-tz mają takie same formy w 2. os. obu liczb oraz 3. os. lp. We wszystkich wspomnianych osobach temat przybiera końcówkę -ß/ss:
heißen
ich heiße nazywam się wir heißen nazywamy się
du heißt nazywasz się ihr heißt nazywacie się
er/sie/es heißt nazywa się sie heißen nazywają się
W niektórych czasownikach w liczbie pojedynczej dochodzi do alternacji (wymiany głoski) w temacie. Zawsze uwzględniamy informacje tego typu w słowniczku na końcu lekcji.
sprechen
ich spreche mówię wir sprechen mówimy
du sprichst mówisz ihr sprecht mówicie
er/sie/es spricht mówi sie sprechen mówią
fahren
ich fahre jadę wir fahren jedziemy
du fährst jedziesz ihr fahrt jedziecie
er/sie/es fährt jedzie sie fahren jadą
Zwróć uwagę, że alternacje dotyczą jedynie 2. i 3. os. lp. W pozostałych osobach czasownik odmienia się w sposób regularny. Czasowniki haben i sein Czasowniki haben (mieć) i sein (być) mają odmianę nieregularną.
haben
ich habe mam wir haben mamy
du hast masz ihr habt macie
er/sie/es hat ma sie haben mają
W w 2. i 3. os. lp. pojawiają się formy nieregularne – końcówki dodajemy do tematu ha-.
sein
ich bin jestem wir sind jesteśmy
du bist jesteś ihr seid jesteście
er/sie/es ist jest sie sind
Czasownik sein ma formy nieregularne we wszystkich osobach, dlatego jego odmiany najlepiej nauczyć się na pamięć. Znajomość czasu Präsens pozwala mówić nie tylko o tym, co dzieje się w danym momencie, ale także snuć plany na najbliższą przyszłość. Wir fahren morgen nach Dresden.Jutro pojedziemy do Drezna. Er kommt morgen aus Wien.Przyjedzie jutro z Wiednia.

Niemieckie czasowniki dzielą się na kilka grup, ze względu na wzór odmiany. W objaśnieniach gramatycznych staramy się unikać zasypywania cię zbędną terminologią, warto zapamiętać jednak rozróżnienie na czasowniki słabe, czyli regularne (do tej grupy należy większość niemieckich czasowników), oraz czasowniki mocne, inaczej nieregularne, których temat może podlegać zmianom w toku odmiany – należą do nich m.in. pojawiające się w lekcji 1 czasowniki heißen, sprechen i fahren. Kolejną, stosunkowo nieliczną, grupą są tzw. czasowniki mieszane. Również one zmieniają temat w niektórych formach, a jednocześnie w czasie Präteritum przymują końcówką charakterystyczną dla czasowników słabych. Oprócz tego wyróżniamy jeszcze czasowniki posiłkowe, tj. haben i sein, oraz czasowniki modalne, np. müssen (musieć), wollen (chcieć).

Szyk wyrazów w zdaniu pojedynczym W języku niemieckim obowiązują bardzo precyzyjne zasady regulujące strukturę zdania. Wyzwaniem dla obcokrajowców jest zwłaszcza szyk zdania złożonego. Zaczniemy jednak od zdań pojedynczych, które buduje się stosunkowo łatwo. Bardzo istotną różnicą w stosunku do polskiego jest obowiązkowa obecność podmiotu w zdaniu – dotyczy to także przypadków, kiedy forma czasownikowa jednoznacznie wskazuje na osobę – i tak np. pytanie: Jak wyglądam? przetłumaczymy na niemiecki jako: We sehe ich aus?; nie możemy pominąć zaimka osobowego ich. Ich bin Ulrike.Jestem Ulrike. Es freut mich.Miło mi. Zdania oznajmujące W zdaniu oznajmującym orzeczenie znajduje się zwykle na drugiej pozycji: Ich heiße Anna.Mam na imię Anna. Na pierwszym miejscu najczęściej stoi podmiot, choć możemy również “wysunąć” na początek informację, którą chcemy zaakcentować (np. okolicznik czasu – patrz drugi przykład). Herr Wagner kommt aus Linz.Pan Wagner pochodzi z Linzu. Heute ist Klaus zu Hause.Dziś Klaus jest w domu. Zdania pytające Orzeczenie będzie znajdowało się na drugiej pozycji również w pytaniach utworzonych przy użyciu zaimka pytającego. W tym kontekście mówimy o tzw. W-Fragen – w nawiązaniu do pierwszej litery znanych ci już zaimków (wie, was, wer, woher itd.). Po polsku nazywamy je niekiedy pytaniami otwartymi lub pytaniami o uzupełnienie. Wie heißt du?Jak się nazywasz? Woher kommst du?Skąd pochodzisz? Wer sind Sie?Kim pan(i) jest? Inną kategorią są tzw. pytania o rozstrzygnięcie, czyli pytania zamknięte – wymagające odpowiedzi tak/nie. W tym wypadku orzeczenie trafia na pierwsze miejsce: Ist Frau Klein da?Czy jest tu pani Klein? Bist du zu Hause?Jesteś w domu? Bez względu na typ pytania podmiot zawsze występuje po orzeczeniu: Wie heißen Sie?Jak się pan(i) nazywa? Hast du Zeit?Masz czas?