Grammatik

Celownik – Dativ W tej lekcji omówimy kolejny z niemieckich przypadków – celownik (Dativ). Do najpopularniejszych przyimków łączących się z celownikiem należą:
aus z nach po, według
bei u, przy von z, od, pol. dopełniacz
mit z, pol. narzędnik zu do
aus dem Haus gehenwyjść z domu ein Parkplatz bei der Bankparking przy banku mit Freunden sprechenrozmawiać z przyjaciółmi nach dem Essenpo jedzeniu nicht weit vom Bahnhofniedaleko dworca zur Post geheniść na pocztę Z celownikiem łączą się również niektóre przyimki miejsca, o ile występują w znaczeniu statycznym (Gdzie?). Wiele z nich już znasz. auf der Straßena ulicy an der Haltestellena przystanku in der Stadtw mieście vor dem Hausprzed domem Uwaga! W znaczeniu dynamicznym (Dokąd?) te same przyimki będą się łączyły z biernikiem. auf die Straßena ulicę an die Haltestellena przystanek in die Stadtdo miasta vor das Hausprzed dom Więcej na ten temat przeczytasz w rozdziale Przyimki a przypadki w lekcji 9. Niektóre przyimki w połączeni z rodzajnikiem tworzą formy ściągnięte (patrz niżej). Można używać ich wymiennie z formami pełnymi, wyłączając utarte konstrukcje w rodzaju zur Post gehen.
an + dem → am in + dem → im
an + das → ans in + das → ins
zu + dem → zum bei + dem → beim
zu + der → zur von + dem → vom
!!*Tvarosloví 3. pádu !!*Zopakujme si, že pád podstatného jména nepoznáme z jeho tvaru, který se prakticky nemění, ale z tvaru členů (případně jiných doprovodných slov typu přivlastňovacích či ukazovacích zájmen). Pro všechna tato doprovodná slova platí použití stejných koncovek. Formy mianownika i biernika omówiliśmy w poprzedniej lekcji. W liczbie pojedynczej formy celownika mają w rodzaju męskim i nijakim końcówkę -m, a w rodzaju żeńskim końcówkę -r. W liczbie mnogiej bez względu na rodzaj użyjemy końcówki -n.
rodzajnik celownik celownik
der dem einem
die der einer
das dem einem
die (liczba mnoga) den -
Podobnie odmienia się zaimek wskazujący dieser, diese, dieses (ten, ta, to).
rodzaj celownik
r. męski diesem temu
r. żeński dieser tej
r. nijaki diesem temu
liczba mnoga (wszystkie rodzaje) diesen tym
Uwaga! Forma rzeczownika rodzaju męskiego i żeńskiego zmienia się w 3. osobie liczby mnogiej - otrzymuje końcówkę -n. die Freunde – mit den Freunden die Häuser – in den Häusern die Freundinnen – mit den Freundinnen Rzeczowniki rodzaju żeńskiego i niektóre pozostałe kończą się w liczbie mnogiej na -n, a więc ich forma we wszystkich przypadkach jest taka sama. Wyjątkiem są wyrazy, które w liczbie mnogiej kończą się na -s. diese Restaurants – in diesen Restaurants die Cafés – in den Cafés Przypomnij sobie zasady dotyczące tworzenia form liczby mnogiej opisane w rozdziale Liczba mnoga rzeczowników v lekcji 2.
Czasowniki modalne Do czasowników modalnych należą: müssen (musieć), können (móc), sollen (mieć powinność), dürfen (mieć pozwolenie), wollen (chcieć) i mögen (lubić). W zdaniu występują one zazwyczaj w połączeniu z bezokolicznikiem: czasownik modalny podlega odmianie, a czasownik w bezokoliczniku ląduje na ostatniej pozycji w zdaniu. Z podobną konstrukcja spotykamy się także w języku polskim, choć szyk wyrazów może różnić się od niemieckiego. Ich muss erst mit dem Zug fahren.Najpierw muszę jechać pociągiem. Können Sie uns helfen?Możecie nam pomóc? Der Zug soll in 20 Minuten kommen.Pociąg powinien przyjechać za 20 minut. Darf ich Sie etwas fragen?Mogę pana o coś zapytać? rama zdaniowa To zjawisko - typowe dla języka niemieckiego - nazywamy ramą zdaniową. Zgodnie z zasadą czasownik w formie osobowej znajduje się na drugim miejscu (po podmiocie), bezokolicznik trafia na koniec, a pomiędzy nimi stoją pozostałe części zdania. Sie können dort auch in den Bus einsteigen.Może też pan(i)/Mogą też państwo wsiąść tam do autobusu. Ich muss erst mit dem Bus fahren.Najpierw muszę pojechać autobusem. Inne przykłady wykorzystania ramy zdaniowej znajdziesz w rozdziałach Czas przyszły - Futur v lekcji 12 oraz Prefiks prefiksowi nierówny v lekcji 8. odmiana Odmiana czasowników modalnych nie jest skomplikowana. W czasie teraźniejszym użyjemy znanych nam już końcówek, z jednym wyjątkiem: forma 1. os. lp. nie ma końcówki i jest równa formie 3. os. lp.. W liczbie pojedynczej czasowniki modalne podlegają alternacji, dlatego wraz z bezokolicznikiem warto zapamiętać od razu formę 1. os.lp. W liczbie mnogiej odmiana jest regularna.
müssen
ich muss muszę wir müssen musimy
du musst musisz ihr müsst musicie
er/sie/es muss musi sie müssen muszą
können
ich kann mogę wir können możemy
du kannst możesz ihr könnt możecie
er/sie/es kann może sie können mogą
dürfen
ich darf mogę wolno mi wir dürfen możemy
du darfst możesz ihr dürft możecie
er/sie/es darf może sie dürfen mogą
sollen
ich soll powinienem wir sollen powinniśmy
du sollst powinieneś ihr sollt powinniście
er/sie/es soll powinien sie sollen powinni
Zob. odmianę pozostałych czasowników modalnych w sekcji Pozostałe czasowniki modalne w lekcji 6.
Przeczenie z użyciem partykuły nicht Jak już zapewne zauważyłeś, partykuła przecząca nicht często stoi w zdaniu bezpośrednio po orzeczeniu. Ich verstehe nicht.Nie rozumiem. Frau Klein ist nicht da.Pani Klein tu nie ma. W zależności od tego, którą informację chcemy zaprzeczyć, nicht może trafić także na inną pozycję. Jeśli zaprzeczamy treść całego zdania, partykuła przecząca znajdzie się na końcu. Ich komme heute Abend nicht.Nie przyjdę dziś wieczorem. Jeśli zaprzeczymy jedynie określony człon, nich postawimy bezpośrednio przed nim. Ich komme nicht heute Abend.Nie przyjdę dziś wieczorem. ale jutro Nicht może również stać przed całym wyrażeniem przyimkowym. Nein, ich warte nicht auf diesen Zug.Nie, nie czekam na ten pociąg. Ich fahre nicht mit dem Bus.Nie pojadę autobusem. Ich kann nicht zu Fuß gehen.Nie mogę pójść na piechotę. Jeśli mamy do czynienia z ramą zdaniową – np. w zdaniach z czasownikami modalnymo – partykuła przecząca trafi na przedostatnią pozycję (na ostatniej znajdzie się bezokolicznik lub inny człon współtworzący ramę). Ich kann heute nicht kommen.Nie mogę dzisiaj przyjść. Du darfst hier nicht sprechen.Nie możesz tutaj mówić. Więcej o przeczeniach przeczytasz w sekcji Zaprzeczanie rzeczowników – zaimek kein w lekcji 6 oraz sekcji Przeczenie w języku niemieckim – garść uwag v lekci 16.

Niemiecki szyk zdania może z początku sprawiać wrażenie nieco dziwacznego, ale jego znajomość znacząco ułatwi ci zrozumienie tekstów i wypowiedzi. Z czasem z pewnością oswoisz się z nim na tyle, że wyda ci się naturalny.