Grammatik

Przyimki a przypadki W tej lekcji powrócimy do kwestii “małych wyrazów o wielkim znaczeniu”, czyli przyimków. Postaramy się zebrać i usystematyzować omówione dotąd zagadnienia. Jak pisaliśmy już wcześniej, przyimki możemy podzielić ze względu na to, jakiego przypadka wymagają (przy czym niektóre z nich mogą łączyć się z więcej niż jednym przypadkiem). przyimki z celownikiem Przypomnij sobie poznane dotąd przyimki, które łączą się z celownikiem. W tej lekcji poznamy dwa kolejne. Zob. rozdział Celownik – Dativ w lekcji 3.
ab od (w przyszłości) mit z
aus z nach po, do, według
bei przi, u seit od (początek w przeszłości)
zu do von o, od, z
Sie machen ab dem ersten Juli Urlaub.Od pierwszego lipca będą na urlopie. Sie kennen sich seit April.Znają się od kwietnia. Sie treffen sich seit einem Jahr.Spotykają się od roku. Z celownikiem łączą się także wszystkie przyimki, które odpowiadają na pytanie Kiedy?. Er kommt am Montag.Przyjedzie w poniedziałek. Ich rufe dich in einer Stunde an.Zadzwonię do ciebie za godzinę. Im Juni will ich in die Schweiz fahren.W czerwcu chcę jechać do Szwajcarii. Powtórz wiadomości z rodz. Przyimki czasu w lekcji 4. przyimki z biernikiem Do najpopularnijszych przyimków łączących się z biernikiem należą:
durch przez ohne bez
für dla, za um wokół, dookoła, o
gegen przeciwko
Der Zug fährt durch den Tunnel.Pociąg przejeżdża przez tunel. Haben Sie etwas Zeit für mich?Czy znajdzie pani dla mnie chwilkę? Ich habe nichts gegen ihn.Nie mam nic przeciwko niemu. Er kann ohne sie nicht leben.On nie może bez niej żyć. Die Familie sitzt um den Tisch.Rodzina siedzi dookoła stołu. przyimki z celownikiem lub biernikiem Niektóre przyimki – tzw. Wechselpräpositionen – mogą łączyć się zarówno z celownikiem, jak i z biernikiem. Celownika użyjemy w odpowiedzi na pytanie o położenie: Wo? (Gdzie?), biernika w odpowiedzi na pytanie o kierunek: Wohin (Dokąd?). Uwaga! W języku niemieckim rozróżnienie to ma charakter bardzo ścisły – w odniesieniu do czasowników ruchu musimy obowiązkowo użyć wohin, nawet w pytaniach, które na polski moglibyśmy przetłumaczyć przy użyciu zaimka gdzie. Porównaj: Wohin gehst du?Dokąd/gdzie idziesz? Na tej podstawie rozróżniamy także czasowniki statyczne (wyrażające położenie) i czasowniki dynamiczne (wyrażające zmianę miejsca). Oto ich przykładowe pary:
liegen leżeć legen kłaść
stehen stać stellen stawiać
sitzen siedzieć setzen sadzać
hängen wisieć hängen wieszać
Oczywiście – co pokazuje zresztą tabelka – analogiczny podział istnieje także w języku polskim: Stell das Bier in den Kühlschrank!Włóż piwo do lodówki! Das Bier steht im Kühlschrank.Piwo stoi w lodówce. O ile jednak powyższe przykłady dobrze ilustrują różnicę w użyciu przypadków (niem. celownik vs. biernik, pol. dopełniacz vs. miejscownik), bardzo często zaciera się ona w tłumaczeniu, porównaj np.: Das Kind setzt setzt seinen Teddybär auf das Sofa.Dziecko sadza swojego pluszowego misia na kanapie. Der Teddybär sitzt auf dem Sofa.Pluszowy miś siedzi na kanapie. Z tego względu Wechselpräpositionen mogą sprawić ci na początku trochę kłopotu – zachowaj szczególną czujność, budując zdania z użyciem przyimków z tej grupy. Ich przegląd znajdziesz poniżej, wraz z przykładami form w celowniku i bierniku. Wskazówka: jeśli masz wątpliwość, jakiego przypadka użyć, zastanów się, czy po polsku mógłbyś posłużyć się w danej sytuacji potoczną konstrukcją dać coś gdzieś. Podobnie jak niemieckie czasowniki dynamiczne wymaga ona biernika. Por. np. Lege das auf den Tisch.Połóż to na stole. (Ms.), ale : Daj to na stół (B.).
przyimek celownik/biernik
an an der Wand na ścianie
an die Wand na ścianie
auf auf dem Tisch na stole
auf den Tisch na stół/stole
in in der Küche w kuchni
in die Küche do kuchni
hinter hinter dem Schrank za szafą
hinter den Schrank za szafę
vor vor dem Haus przed domem
vor das Haus przed dom
über über dem Bett nad łóżkiem
über das Bett nad łóżko/łóżkiem
unter unter dem Tisch pod stołem
unter den Tisch pod stół/stołem
neben neben mir obok mnie
neben mich obok mnie
zwischen zwischen den Fenstern między oknami
zwischen die Fenster (po)między okna(mi)
Przymikiem zwischen posłużymy się najczęściej w sytuacji, kiedy obiekt znajduje się pomiędzy dwoma osobami czy rzeczami. Jeśli jest ich więcej, użyjemy przyimka unter. zwischen (zwei) Fensternmiędzy (dwoma) oknami Die Oma sitzt unter den Kindern.Babcia siedzi między dziećmi/wśród dzieci. Przykłady zdań z przyimkami wymagającymi celownika: Er liegt auf dem Bett.Leży na łóżku. Er steht an der Haltestelle.Stoi na przystanku. Er sitzt auf dem Stuhl.Siedzi na krześle. Das Foto hängt an der Wand.Zdjęcie wisi na ścianie. Przykłady zdań z przyimkami wymagającymi biernika: Legen Sie das Buch auf den Tisch.Proszę położyć książkę na stole. Ich stelle die Stühle an den Tisch.Postawię krzesło przy stole. Setzen Sie sich auf den Stuhl.Proszę usiąść na krześle. Hänge das Foto an die Wand.Powieś zdjęcie na ścianie.
Liczebniki porządkowe Liczebniki porządkowe odpowiadają na pytanie der/die/das wievielte? (który?).
erste pierwszy elfte jedenasty
zweite drugi zwölfte dwunasty
dritte trzeci dreizehnte trzynasty
vierte czwarty vierzehnte czternasty
fünfte piąty fünfzehnte piętnasty
sechste szósty sechzehnte szesnasty
siebte siódmy siebzehnte siedemnasty
achte ósmy achtzehnte osiemnasty
neunte dziewiąty neunzehnte dziewiętnasty
zehnte dziesiąty zwanzigste dwudziesty
dreißigste trzydziesty tausendste tysięczny
fünfzigste pięćdziesiąty zweitausendstedwutysięczny
hundertste setny millionste milionowy
Niemieckie liczebniki porządkowe do 19. włącznie tworzymy od liczebników głównych przy użyciu sufiksu -te, a od 20. wzwyż przy użyciu sufiksu -ste. zweite; elfte einundzwanzigste; hundertste Uwaga na wyjątki: erste (pierwszy), dritte (trzeci), siebte (siódmy), achte (ósmy). Przy odmianie liczebników porządkowych stosujemy takie same zasady, jak w odniesieniu do przymiotników – o wyborze właściwej końcówki decyduje nie tylko rodzaj, ale także obecność i typ rodzajnika. Na razie będziemy ich używać wyłącznie w mianowniku z rodzajnikiem określonym, tj. z końcówką -e, oraz w celowniku (w odpowiedziach na pytania gdzie? i kiedy?, z końcówką -en. die erste Türpierwsze drzwi im ersten Stockna pierwszym piętrze am ersten Februarpierwszego lutego Więcej na ten temat znajdziesz w rozdziale Odmiana przymiotników w lekcji 11.