Grammatik

Czasowniki nehmen, helfen, essen W poprzedniej lekcji zapoznałeś się z czasem Präsens oraz odmianą niektórych czasowników. Czasowniki nehmen, helfen i essen odmieniają się analogicznie do sprechen: w 2. i 3. os. liczby pojedynczej -e- w temacie wymienia się na -i-. W wypadku czasownika essen zachodzi jeszcze jedno zjawisko, które mogliśmy już zaobserwować na przykładzie czasownika heißen, a mianowicie zgodność form w 2. i 3. os. lp. Alternacja w temacie pozwala odróżnić je od formy 2. os. lm.
essen
ich esse jem wir essen jemy
du isst jesz ihr esst jecie
er/sie/es isst je sie essen jedzą
Rzeczowniki W niemieckim tekście bardzo łatwo zidentyfikować rzeczowniki - zgodnie z zasadą są one zawsze zapisywane wielką literą. Kaffee; Speisekarte; Restaurant Rzeczowniki rzadko występują samodzielnie, z reguły towarzyszy im rodzajnik określony lub nieokreślony. Informuje on o rodzaju danego wyrazu oraz jego przypadku. (wyłączając wyjątki, które omówimy dalej, sam rzeczownik w toku odmiany przeważnie nie ulega zmianom). Rodzaj rzeczownika W języku niemieckim wyróżniamy trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki. Wiele niemieckich rzeczowników ma taki sam rodzaj, jak ich polskie odpowiedniki, istnieje jednak także szereg rozbieżności. Forma i znaczenie wyrazu nie zawsze rozstrzygają kwestię jego przynależności rodzajowej, dlatego rzeczowników najlepiej uczyć się od razu z rodzajnikiem. Wskazówka: pomocne może być stworzenie tabelki podzielonej na trzy kolumny – odpowiednio dla każdego rodzaju – w której będziesz wpisywać sukcesywnie nowo poznane rzeczowniki. Niekiedy rodzaj rzeczownika móżemy określić jednoznacznie na podstawie końcówki:
rodzaj męski -or, -ling, -ismus, -ig
rodzaj żeński -ung, -keit, -schaft, -tät, -ik, -ion, -heit, -ei
rodzaj nijaki -chen, -lein, -ma, -um, -ment, -tum

W języku niemieckim możemy łatwo utworzyć rzeczownik od czasownika czy przymiotnika – wystarczy zapisać dany wyraz wielką literą i poprzedzić go odpowiednim rodzajnikiem. Rzeczowniki odczasownikowe tworzymy przy użyciu das, np.: das Essen (jedzenie), das Sprechen (mówienie). Rzeczowniki odprzymiotnikowe mogą być różnego rodzaju, np. das Deutsch (język niemiecki), der Deutsche (Niemiec), die Deutsche (Niemka).

Rodzajniki określone i nieokreślone W języku niemieckim rzeczownikom często towarzyszą rodzajniki określone i nieokreślone. Rodzajnik zawsze stoi przed rzeczownikiem.
rodzajnik określony rodzajnik nieokreślony
rodzaj męski der ein
rodzaj żeński die eine
rodzaj nijaki das ein
liczba mnoga (wszystkie rodzaje) die -
Mówiąc najogólniej, rodzajnika nieokreślonego użyjemy, kiedy wspominamy o czymś/kimś po raz pierwszy albo odnosimy się do bliżej niesprecyzowanej rzeczy czy osoby. Rodzajnik określony postawimy przed rzeczownikiem, który pojawił się już wcześniej, albo który odnosi się do obiektów o charakterze niepowtarzalnym. Hier wohnt eine Frau.Tutaj mieszka jakaś pani. Die Frau heißt Wagner.Ta pani nazywa się Wagner. Die Sonne scheint.Słońce świeci. W liczbie mnogiej istnieje taka sama zasada co do użycia rodzajnika określonego. W pozostałych przypadkach użycie rodzajnika zerowego nie jest koniecznie, podobnie jak w przypadku większości nazw własnych lub w wyliczeniach. Rodzajnika nie stawiamy także przed rzeczownikami abstrakcyjnymi, takimi jak np. Hunger, Durst czy Zeit oraz rzeczownikami oznaczającymi różnego rodzaju substancje, np. Bier, Kaffee, Tee. Uwaga, zasada ta nie dotyczy sytuacji, kiedy mówimy np. o kuflu piwa czy filiżance kawy. Trinken Sie Bier?Napije się pani piwa? Ich möchte ein Bier.Poproszę (jedno) piwo. Wskazówka: jeśli wahasz się, czy i jakiego rodzajnika należy użyć, spróbuj w myślach podstawić pod rodzajnik określony polski zaimek wskazujący ten, a pod rodzajnik nieokreślony – polski zaimek nieokreślony jakiś/pewien. Czy któraś wersja brzmi sensowniej? A może w danym wypadku najlepiej będzie w ogóle zrezygnować z rodzajnika? Ta metoda nie jest oczywiście bezbłędna, ale bywa pomocna w wyborze właściwego wariantu. Ich nehme einen Kuchen.Wezmę jakieś ciasto. Der Kuchen ist lecker.To ciasto jest pyszne. Haben Sie Hunger?Jest pan głodny? Trinkst du Kaffee?Pijesz kawę?
Przypadki w języku niemieckim W języku niemieckim wyróżniamy cztery przypadki: Nominativ (mianownik), Genitiv (dopełniacz), Dativ (celownik) i Akkusativ (biernik). O tym, którego przypadka należy użyć, decyduje przyimek lub czasownik. W kolejnych lekcjach będziemy stopniowo omawiać tę kwestię na konkretnych przykładach. Teraz skoncentrujemy się na mianowniku i bierniku. Mianownik i biernik W języku niemieckim istnieje wiele końcówek, ale można zauważyć pomiędzy nimi pewne analogie. Końcówki i reguły dotyczące rodzajników są przydatne przy odmianie zaimków i przymiotników.
mianownik biernik
rodzaj męski der/ein den/einen
rodzaj żeński die/eine die/eine
rodzaj nijaki das/ein das/ein
liczba mnoga (wszystkie rodzaje) die/- die/-
W rodzaju żeńskim i nijakim forma biernika jest równa formie mianownika (w uproszczeniu zasadę tę możemy zapisać “wzorem” Akk. = Nom.). Jedynie rodzaj męski przybiera końcówkę -en. Das ist ein Kuchen. – Ich möchte einen Kuchen. Das ist eine Pizza. – Ich möchte eine Pizza. Das ist ein Bier. – Ich möchte ein Bier.
Liczba mnoga rzeczowników Liczbę mnogą rzeczowników tworzymy w języku niemieckim na kilka sposobów. Zaprezentowane poniżej zasady mają charakter pewnego uproszczenia, ale ich znajomość może być przydatna na początkowym etapie nauki. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego oraz rzeczowniki zakończone na -e w liczbie mnogiej mają końcówkę -en lub -n. die Frau – die Frauen; die Serviette – die Servietten; die Gabel – die Gabeln der Name – die Namen; der Kollege – die Kollegen Uwaga: rzeczowniki zakończone na -in, oznaczające osoby płci żeńskiej, w liczbie mnogiej będą miały końcówkę -innen. die Freundin – die Freundinnen; die Mitbewohnerin – die Mitbewohnerinnen Rzeczowniki zakończone na -er, -el lub -en w liczbie mnogiej nie przybierają końcówki, w wielu wypadkach dochodzi jednak do alternacji w temacie: samogłoski a, o, u wymieniają się na ä, ö, ü. das Messer – die Messer; der Apfel – die Äpfel; der Kuchen – die Kuchen Do wielu rzeczowników rodzaju męskiego i nijakiego dodaje się końcówkę -e, a -a/o/u- często zmienia się na -ä/ö/ü. der Stuhl – die Stühle; das Problem – die Probleme; der Tag – die Tage Rzeczowniki rodzaju nijakiego oraz niektóre rzeczowniki rodzaju męskiego przyjmują w liczbie mnogiej końcówkę -er, a ich temat podlega alternacji: samogłoski a, o, u wymieniają się odpowiednio na ä, ö, ü. das Haus – die Häuser; das Glas – die Gläser; das Kind – die Kinder Rzeczowniki obcego pochodzenia w liczbie mnogiej często mają końcówkę -s. das Café – die Cafés; das Restaurant – die Restaurants; die Pizza – die Pizzas Formy liczby mnogiej rzeczowników są zawsze podane w słowniku (informacja w nawiasie).
Liczebniki główne 1-20 Liczebniki główne odpowiadają na pytanie Wie viel? (Ile?). Niemieckie liczebniki – z nielicznymi wyjątkami – są nieodmienne.
1 eins 6 sechs 11 elf 16 sechzehn
2 zwei 7 sieben 12 zwölf 17 siebzehn
3 drei 8 acht 13 dreizehn 18 achtzehn
4 vier 9 neun 14 vierzehn 19 neunzehn
5 fünf 10 zehn 15 fünfzehn 20 zwanzig
Liczebnik jeden funkcjonuje w dwóch wariantach. Przy liczeniu użyjemy formy eins, w połączeniu z rzeczownikiem – formy ein, która odmienia się przez rodzaje i przypadki według tego samego wzoru co rodzajnik nieokreślony. Das ist ein Glas. – Ich brauche ein Glas. Ein Freund kommt. – Er hat nur einen Freund. Eine Freundin kommt. – Er hat eine Freundin.