wymowa

1Prononciation Francuska wymowa nie należy do najłatwiejszych, istnieje wiele zasad dotyczących artykulacji głosek. W przeciwieństwie do reguł wymowy w języku angielskim, zasady te są dość sztywne, nie będziesz mieć zatem wątpliwości, jak wymówić nieznany Ci wyraz. Dobrą wiadomością jest to, że system spółgłoskowy nie jest skomplikowany. Bogactwo samogłosek w języku francuskim może przysporzyć Polakowi pewne trudności. Co więcej, niektóre samogłoski wymawia się na dwa sposoby. Dość skomplikowanym zjawiskiem jest wymowa wyrazów stojących obok siebie, czyli tzw. łączenie międzywyrazowe, które polega na płynnym łączeniu wyrazów w jedną rytmiczną całość. Istnieje pewien sposób, który może Ci pomóc: powtarzaj przed lustrem na głos francuskie wyrazy i regularnie odsłuchuj nagrania w języku francuskim. Pomoże Ci to przyzwyczaić się do wymowy oraz melodii języka, dzięki czemu reguły staną się bardziej zrozumiałe i przejrzyste.
1.1Alfabet francuski
a a h aʃ o o v ve
b be i i p pe w dublve
c se j ʒi q ky x iks
d de k ka r εʀ y igrεk
e ə l εl s εs z zεd
f εf m εm t te
g ʒe n εn u y
1.2Spółgłoski b Wymawiamy tak jak w języku polskim. Brel bʀεl; Colombes kɔlɔ̃b c *Przed spółgłoskami, samogłoskami a, o, u i na końcu wyrazu wymawiamy jako k. Cruchot kʀyʃo; Calais kalε; Nicolas nikola; Mercure mεʀkyʀ; Québec kebek *Przed e, i oraz y wymawiamy jako s. Cédric sedʀik; Valence valɑ̃s; Lucie lysi; Cyrano siʀano cc *Przed spółgłoskami i samogłoskami a, o, u wymawiamy jako k. accréditer akʀedite; Rebecca ʀebeka; occuper ɔkype *Przed e, i oraz y wymawiamy jako ks. succès syksε; Occitanie ɔksitani ch Wymawiamy jako ʃ. Charles ʃaʀl; Vichy viʃi ç Wymawiamy jako s. français fʀɑ̃sε; Besançon bəzɑ̃sɔ̃ d Wymawiamy tak jak w języku polskim. Didier didje; Rodin ʀɔdε̃ f Wymawiamy tak jak w języku polskim. France fʀɑ̃s; Leffe lεf g *Przed spółgłoskami i samogłoskami a, o, u wymawiamy jako g. Grégoire gʀegwaʀ; Garonne gaʀɔn; Guy gi *Przed e, i oraz y wymawiamy jako ʒ. Mirage miʀaʒ; Gérard ʒeʀaʀ; Gironde ʒiʀɔ̃d; Cergy sεʀʒi Jeżeli w wyrazie wymawia się g, między g i samogłoskami e, i, y umieszcza się samogłoskę u, która jest niema. Marguerite maʀgəʀit; Guillaume gijom; Camargue kamaʀg gn Wymawiamy jako ɲ. champagne ʃɑ̃paɲ; Avignon aviɲɔ̃ h Jest nieme. Le Havre ləavʀ; Monthey mɔ̃tε; l'hôtel lotεl j Wymawiamy jako ʒ. Jocelyne ʒɔslin; Dijon diʒɔ̃ k Wymawiamy tak jak w języku polskim. Kévin kevin; Conakry kɔnakʀi l Wymawiamy tak jak w języku polskim. Liège ljεʒ; Montréal mɔ̃ʀeal ll *Wymawiamy jako l. Michelle miʃεl; Montpellier mɔ̃pəlje *Po samogłosce i zwykle wymawiamy jako j. Camille kamij; Versailles vεʀsaj; Neuilly nøji Ale: Lille lil; ville vil; Albertville albεʀvil m Wymawiamy tak jak w języku polskim. Monique mɔnik; Namur namyʀ n Wymawiamy tak jak w języku polskim. Nicole nikɔl; Bayonne bajɔn W pozycji za samogłoskami m oraz n wymawia się nosowo, o ile nie zostały one podwojone (mm i nn) i nie następuje po nich kolejna samogłoska. Adam adɑ̃ × Somme sɔm; Dominique dɔminik Sion sjɔ̃ × Marianne maʀjan; Denis dəni p Wymawiamy tak jak w języku polskim. Piaf pjaf; Philippe filip q Wymawiamy jako k. Nie wymawiamy samogłoski u, którą poprzedza q. Quentin kɑ̃tε̃; Belgique bεlʒik; Aquitaine akitεn r Francuskie r wymawiamy jako ʀ, jest to tzw. „r charczaste”. Dźwięk ten powstaje w tylnej części podniebienia, czyli w podobnym miejscu jak przy wymowie k lub ch. Podobnie jak w przypadku wymowy głoski ch, płynnie wypuszczamy powietrze z ust, a za pomocą wibrującego korzenia języka artykułujemy ten charczasty dźwięk. Richard ʀiʃaʀ; Fribourg fʀibuʀ; Perpignan pεʀpiɲɑ̃; Sartre saʀtʀ s *Na początku wyrazu oraz w pozycji przed lub po spółgłosce wymawia się jako s. Na końcu wyrazu zwykle się go nie czyta, wyjątkiem są przede wszystkim zapożyczenia i imiona. Sophie sofi; Corse kɔʀs; Gaspard gaspaʀ; Stanislas stanislas *Jeżeli w wyrazie stoi pomiędzy dwoma samogłoskami, wymawiamy je jako z. Lausanne lɔzan; Val d'Isère valdizεʀ t Wymawiamy tak jak w języku polskim. Thierry tjeʀi; Juliette ʒyljεt v Wymawiamy tak jak w języku polskim. Verviers vεʀvje; Ève εv w Występuje wyłącznie w wyrazach obcego pochodzenia. Wymawia się je albo jak półspółgłoskę w, którą znamy np. z języka angielskiego lub jako v. Niestety nie ma reguły, która mówiłaby o tym, jakiego wariantu należy użyć. Podpowiedź możemy znaleźć w słowniku. week-end wikεnd; sandwich sɑ̃dwi(t)ʃ × wagon vagɔ̃ x *Zwykle wymawia się jako ks. taxi taksi; Aix-en-Provence εksɑ̃pʀɔvɑ̃s *W przedrostku ex-, po którym następuje samogłoska wymawia się jako gz. exercice εgzεʀsis; exemple εgzɑ̃pl W liczebnikach sześć i dziesięć oraz w złożeniach od nich utworzonych wymawia się jako s. Natomiast w liczebnikach drugi, szósty i dziesiąty oraz w złożeniach od nich utworzonych wymawia się jako z. six sis; dix dis; deuxième døzjεm; sixième sizjεm; dixième dizjεm z Wymawia się tak jak w języku polskim. Zoé zoe; Mazarin mazaʀε̃
1.3Samogłoski We współczesnym języku francuskim rozróżnia się aż 15 samogłosek, łącznie z nosowymi. Ze względu na to, że zasady francuskiej ortografii są bardzo konserwatywne, każda wymawiana samogłoska może zostać zapisana na kilka różnych sposobów. Skoro innym udało się to opanować, ty również na pewno sobie poradzisz! Najwięcej trudności sprawia rozróżnianie otwartych (ε, ɔ, œ) i zamkniętych samogłosek (e, o, ø), które nie występują w języku polskim. Na początku nie musisz się tym martwić, z pewnością bez problemu porozumiesz się, nie znając ich. Wszystko jest kwestią czasu oraz ćwiczeń polegających na uważnym odsłuchiwaniu nagrań. Kolejną grupę stanowią samogłoski wymawiane nosowo. Więcej informacji poniżej.
a, à, â a eu, eû, œ ø lub œ
ai, aî ε lub e i, ï, î, y i
au o o o lub ɔ
e ε lub ə ô o
é, ez, er e ou, oû u
è, ë, ê, ei ε u, û y
a Samogłoskę a we współczesnym języku francuskim wymawia się tak samo jak w języku polskim, bez względu na trzy możliwości zapisu. Alain alε̃; Namur namyʀ; Châtelet ʃatlε; là la ε Wymawiając otwarte e, należy szeroko otworzyć usta. !!* Je to nejčastější francouzské e. *Samogłoskę e wymawia się w sposób otwarty zawsze w przypadku liter è, ë, ê i ei. Gisèle ʒizεl; Louis de Funès lwidfynεs; Genève ʒənεv Gaël gaεl; Joël ʒɔεl Angoulême ɑ̃gulεm; fête fεt Seine sεn; Marseille maʀsεj; Madeleine madlεn *Również w przypadku litery e znajdującej się w pozycji przed spółgłoskami końcowymi, z wyjątkiem niewymawianych końcówek d, r i z. Marcel maʀsεl; Québec kebεk; Noiret nwaʀε Ale: Alger alʒe; Saint-Tropez sε̃tʀɔpe *E wymawia się w sposób otwarty również wówczas, gdy stoi przed dwiema spółgłoskami. restaurant ʀεstoʀɑ̃; Brest bʀεst Nanterre nɑ̃tεʀ; Pierre pjεʀ Rennes ʀεn; Étienne etjεn raclettes ʀaklεt; Villette vilεt camembert kamɑ̃bεʀ; Bertrand bεʀtʀɑ̃ Nevers nəvεʀ; ale: Poitiers pwatje kde ani jednu ze souhlásek nevyslovujeme Metz mεs; Élisabeth elizabεt; Belfort bεlfɔʀ *Występuje w większości wyrazów, które zawierają ai lub aî. Claire klεʀ; Aquitaine akitεn; fraîche fʀεʃ *Występuje również w wyrazach zakończonych na ay oraz ey. W innym wypadku y wymawia się jako j. Épinay epinε; Vianney vjanε; Audrey odʀε Cayenne kajεn; Mayotte majɔt e Przeciwieństwem otwartego e jest zamknięte e, które wymawiamy lekko otwierając usta, przy czym kąciki ust są szeroko rozciągnięte. Dźwięk ten przypomina e, które znamy z języka niemieckiego. *Najczęściej zapisuje się je jako é. Panthéon pɑ̃teɔ̃; Jérémy ʒeʀemi; Sénégal senegal *Wymawia się je również przed spółgłoskami niemymi, takimi jak d, r, rs, z i przed s na końcu wyrazu. pied pje Montpellier mɔ̃pəlje; Didier didje Poitiers pwatje; Verviers vεʀvje nez ne; allez ale les croissants lekʀwasɑ̃; mes collègues mekɔlεg ə Nie czytamy e w sylabach nieakcentowanych i na końcu wyrazu. Jego wymowa przypomina wymowę angielskiego rodzajnika nieokreślonego a. Często nie wymawia się go w ogóle. Pozostaje jedynie tam, gdzie wymowa dwóch sąsiadujących spółgłosek mogłaby sprawiać problem. Najlepszym sposobem jest odsłuchiwanie nagrań w języku francuskim, co pozwoli zapamiętać, kiedy używa się ciemnego e, a kiedy nie. Vevey vəvε; Grenoble gʀənɔbl Louvre luvʀ(ə); Cannes kan Catherine katʀin i Francuskie i zawsze jest ostre. Wymawia się je z przymkniętymi ustami i szeroko rozciągniętymi kącikami. Zapisuje się je albo jako i, albo jako y. Paris paʀi; Christine kʀistin; Mélanie melani Clichy kliʃi; Bobigny bɔbiɲi; Yves iv(ə) ɔ Otwarte o wymawiamy, otwierając usta w taki sposób, jak przy wymowie o, które wyraża zdziwienie. Wymawiamy je dość krótko. Czasami jest nieco dłuższe przed d, ʀ, v, z i ʒ, aby możliwe było wymówienie tych spółgłosek w sposób dźwięczny (nie jako t, f, s lub ʃ) *Jako o (ale nie z pisownią ô) występuje zwłaszcza w sylabach akcentowanych zakończonych na spółgłoskę. Przypominamy, że akcent w języku francuskim pada zawsze na ostatnią sylabę. Georges ʒɔʀʒ; Limoges limɔʒ; Boulogne bulɔɲ code kɔd *Jeszcze częściej występuje w sylabach nieakcentowanych. Moselle mɔzεl; Orléans ɔʀleɑ̃; Bordeaux bɔʀdo Odile ɔdil; Violette vjɔlεt; Véronique veʀɔnik o Zamknięte o z kolei wymawia się z wyraźnie zaokrąglonymi wargami. Również w tym przypadku obowiązuje zasada, że zawsze wymawiamy je krótko, delikatnie dłuższe występuje tylko w sylabie akcentowanej przed s, ze względu na to, aby można je było wymówić jako z, nie jako s. Rose ʀoz *Zamknięte o wymawia się na końcu wyrazu. Belmondo bεlmɔ̃do; Cruchot cʀyʃo *Zamkniętemu o odpowiada litera ô. Rhône ʀon; Jérôme ʒeʀom *W większości przypadków również au. Auvergne ovεʀɲ; Marivaux maʀivo; Laure loʀe; ale např.: Paul pɔl *W sposób zamknięty wymawia się również eau. Marceau maʀso; Beaumarchais bomarʀʃε; Bordeaux bɔʀdo œ Tę samogłoskę otwartą wymawia się podobnie jak niemieckie ö. Usta otwieramy w ten sposób, jak byśmy chcieli wymówić otwarte ɔ, ale wymawiamy e. Wówczas powstaje ciemne i otwarte œ. Zapisuje się je jako eu lub œ. W sylabie, która po niej następuje wymawia się spółgłoskę z wyjątkiem t i z. Villeneuve vilnœv; neuf nœf; cœur kœʀ Występuje również w euil. Neuilly nœji; Montreuil mɔ̃tʀœj ø Wymawiając tę zamkniętą samogłoskę, która również jest podobna do niemieckiego ö, ustawiamy usta do u, jednocześnie wymawiając e. Samogłoskę ø zapisuje się jako eu. W sylabie, która po niej następuje, nie występuje żadna spółgłoska z wyjątkiem t i z. des Grieux degʀijø; Eugène øʒεn; Mathieu matjø Meuse møz; neutre nøtʀ u Wymawiamy tak jak w języku polskim. Zapisuje się je jako ou, où lub oû. Louvre luvʀ; Rouen ʀuɑ̃; goût gu y Tę samogłoskę wymawiamy podobnie jak niemieckie ü, ustawiamy wargi do u, ale wymawiamy ciemne i. W wyrazach występuje jako samodzielne u, czyli nigdy nie jest częścią dwugłoski. Bruxelles bʀysεl; Luc lyk
1.3.1Samogłoski nosowe
an, am, en, em ɑ̃
in, im, ain, aim, ein, ien, oin, yn, ym ε̃
on, om ɔ̃
un, um œ̃
Tzw. nosówki wyróżnia to, że w języku pisanym w jednej sylabie występują po nich spógłoski m lub n. Nie wymawia się ich, choć powodują one, że poprzedzająca je samogłoska zyskuje nosowość. W czasie wymowy powietrze nie wydostaje się wyłącznie przez usta, ale również przez nos. Jean ʒɑ̃; Martin maʀtε̃; Simon simɔ̃; un œ̃ Natomiast jeżeli w ramach jednej sylaby po końcowym m lub n następuje niewymawiane e, nosówka zanika. Jeanne ʒan; Martine maʀtin; Simone simɔn; une yn ɑ̃ Nosowe a przypomina dźwięk występujący w polskim imieniu Hanka*, w którym delikatnie słychać nosówkę. Francuz nie wymówiłby jednak zapisanego n. Wymawiając nosówkę ɑ̃, niezbyt szeroko otwieramy usta. André ɑ̃dʀe; Valentine valɑ̃tin; Champagne ʃɑ̃paɲ; Luxembourg lyksɑ̃buʀ ε̃ Podobnie jak ɑ̃ w wyrazie Hanka, przy wymowie nosowego e może nam pomóc Lenka*. Usta otwieramy szeroko jak przy wymawianiu otwartego ε. Quentin kɑ̃tε̃; Quimper kε̃pεʀ Romain ʀomε̃; Saint-Germain sε̃ʒεʀmε̃ Amiens amjε̃; Jocelyn ʒɔslε̃ ε̃ przy mało starannej wymowie często łączy się z ɑ̃. Tym samym może dochodzić do nieporozumień! vin vε̃ (wino) × vent vɑ̃ (wiatr) province pʀɔvε̃s (wieś, prowincja) × Provence pʀɔvɑ̃s ɔ̃ Dźwięk podobny do nosowego o możemy usłyszeć np. w wyrazach takich jak sponka* lub gong. Wargi ustawiamy w taki sposób, jak przy wymowie samogłoski u. Montmartre mɔ̃maʀtʀ; Compiègne kɔ̃pjεɲ œ̃ Jest to nosowy wariant otwartego œ. Usta otwieramy szeroko i wymawiamy nosowe ö. Melun məlœ̃; parfum paʀfœ̃
1.3.2Półspółgłoski
oi, oy wa
oin wε̃
ui, uy ɥi
ay + samogłoska εj
i + samogł., il (na końcu), ill, y + samogł. j
wa Ta półspółgłoska jest podobna do angielskiego w, wymawia się ją krótko. François fʀɑ̃swa; Loire lwaʀ Troyes tʀwa; Geoffroy ʒɔfʀwa wε̃ W tym przypadku po w następuje otwarte nosowe ε̃. Tourcoing tuʀkwε̃; loin lwε̃ ɥi Tę spółgłoskę wymawiamy jako ciemne y przechodzące w francuskie ostre i Vuitton vɥitɔ̃; Villejuif vilʒɥif; Huysmans ɥismɑ̃s j Jak widać w tabeli, pisane i lub y w kombinacji z samogłoskami czyta się jako j. Bayonne bajɔn; Daniel danjεl; Lionel ljɔnεl Jako j czyta się również -ll, zob. wyżej.
1.4Łączenie międzywyrazowe Charakterystycznym zjawiskiem w języku francuskim jest płynne łączenie (enchaînement) poszczególnych wyrazów w tzw. rytmiczną całość. Ten sposób wymowy polega na tym, że dwa stojące obok siebie wyrazy czyta się jako jeden, jednym tchem, z jednym akcentem na końcu: très joli tʀεʒɔli; trop petit tʀop(ə)ti; une belle fille ynbεlfij Spółgłoska końcowa *nie wymawia się jej, kiedy stoi przed inną spółgłoską albo przed tzw. przydechowym h (w słownikach w transkrypcji oznacza się je za pomocą apostrofu), assez petit asep(ə)ti; les Hongrois leɔ̃gʀwa *wymawia się ją, kiedy stoi przed wyrazem zaczynającym się na samogłoskę lub nieme h. W tym przypadku mówimy o łączeniu (liaison). très utile tʀpεzytil; plus habile plyzabil Wymowa niektórych spółgłosek zmienia się na skutek łączenia: *-d czyta się jako t un grand ami œ̃gʀɑ̃tami *-g czyta się jako k un long arrêt œ̃lɔ̃kaʀε *-s czyta się jako z les yeux lezjø *-x czyta się jako z de beaux yeux dəbozjø -f czyta się jako v wyłącznie w liczebniku neuf przy podawaniu czasu i wieku. neuf heures nœvœʀ; neuf ans nœvɑ̃ Ale: neuf enfants nœfɑ̃fɑ̃ Nosowe: przy łączeniu wymawiamy także końcowe n. en avril ɑ̃navʀil; on avait ɔ̃navε Nie zawsze i nie w każdej sytuacji dochodzi do łączenia. Rozróżniamy: Łączenie obowiązkowe spaja wyrazy ściśle związane pod względem gramatycznym i znaczeniowym *rodzajnik + rzeczownik des artistes dezaʀtist; les enfants lezɑ̃fɑ̃ *nieakcentowany zaimek wskazujący lub dzierżawczy + rzeczownik ces années sezane; leurs œuvres lœʀzœvʀ *przymiotnik + rzeczownik chers amis ʃεʀzami; nos études nozetyd *zaimek osobowy + czasownik ils entrent ilzɑ̃tʀ; vous avez vuzave *liczebnik deux heures dœzœʀ; cent ans sɑ̃tɑ̃ *przysłówek jednowyrazowy très agréable tʀεzagʀeabl; plus intéressant plyzε̃teʀesɑ̃ *przyimek jednosylabowy dans un bar dɑ̃zœ̃baʀ; chez elles ʃezεl Łączenie niedozwolone *przed et, oui, huit, onze et après eapʀε mais oui mεwi tous les huit ans tuleɥitɑ̃ leurs onze filles lœʀɔ̃zfij *przed niemym h les héros leeʀo; les Hongrois leɔ̃gʀwa *w datach le trois avril lə tʀwaavʀil
1.5Akcent Akcent w języku francuskim zawsze pada na ostatnią sylabę lub grupy wyrazów, które wymawia się jednym tchem (rodzajnik, liczebnik, zaimek lub przymiotnik i następujący po nich rzeczownik itp.). Pascal paskal; Thomas tɔma Le Havre ləavʀ; Le Mans ləmɑ̃; La Rochelle laʀoʃεl; mon amour monamuʀ Annie Girardot aniʒiʀaʀdo; Audrey Tautou odʀεtotu Samogłoska e na końcu wyrazu jest określana jako „niema”, nie wymawia jej się, nie tworzy ona samodzielnej sylaby. Sandrine sɑ̃drin; Antoine ɑ̃twan Jednakże pełni ważną funkcję. Dzięki niej nie dochodzi do utraty dźwięczności spółgłoski końcowej, tak jak ma to miejsce w języku polskim (lev → lef). Montrouge mɔ̃ʀuʒ; Aristide aʀistid; Geneviève ʒənəvjεv; Antibes ɑ̃tib
2Szyk wyrazów w zdaniu oznajmującym Zdanie oznajmujące w języku francuskim rozpoczyna podmiot (rzeczownik, nazwa własna lub zaimek) (1), po którym następuje orzeczenie (2), czyli czasownik. Za nimi stoją kolejne części zdania, takie jak przydawka, okolicznik itp. (3) Le thé (1) est (2) bon (3). ?P ?P (?P) ?P (?P) ?P (?P)Herbata jest dobra. Denise (1) travaille (2) bien (3). ?P (?P) ?P (?P) ?P (?P)Denise dobrze pracuje. Je (1) n'aime pas (2) regarder la télé (3). ?P (?P) ?P ?P (?P) ?P ?P ?P (?P)Nie lubię oglądać telewizji. Przy podawaniu czasu okolicznik możemy wysunąć przed podmiot, ale kolejność części zdania się nie zmienia. Mardi (3), je (1) suis (2) libre. ?P (?P), ?P (?P) ?P (?P) ?PWe wtorek nie mam czasu. Cet après-midi (3), nous (1) allons (2) chez le médecin. ?P ?P?P (?P), ?P (?P) ?P (?P) ?P ?P ?PPo południu idziemy do lekarza. À trois heures (3), je (1) vais (2) à la bibliothèque. ?P ?P ?P (?P), ?P (?P) ?P (?P) ?P ?P ?PO godzinie trzeciej idę do biblioteki.